Lễ hội Nghinh Ông là một dịp lễ hội cúng cá Ông vô cùng ý nghĩa và thiêng liêng của ngư dân từ Quảng Bình đến các tỉnh miền Nam, kể cả Phú Quốc. Đây là dịp lễ hội cầu ngư, câu chúc cho sóng yên, biển lặng, mưa thuận gió hòa, ngư dân may mắn, thu hoạch được nhiều, làm ăn phát đạt. Lễ Nghinh Ông là lễ hội lớn nhất của ngư dân và được xem là biểu tượng của sự hy sinh và lòng tin của người dân ven biển.

Thực tế, niềm tin thờ Cá Ông, cá voi từ lâu đã được lưu truyền vào trong đời sống văn hóa tinh thần và tâm linh của ngư dân. Tín ngưỡng thờ cá Ông được xuất phát từ quan niệm rằng Cá Ông là người cứu giúp khi họ đánh bắt xa bờ và đối mặt với những thử thách khắc nghiệt như cuồng phong hay giông tố của biển cả.

Theo lịch sử, ngày lễ có nguồn gốc từ truyền thống thờ Cá Ông của người Chăm. Phong tục này đã được nhập vào văn hóa Việt Nam từ rất sớm và thông qua sự giao thoa văn hóa, nó đã trở thành một phần quan trọng của niềm tin không chỉ trong cộng đồng người Việt mà còn trong cộng đồng người Hoa. Đây là một tục lệ để người dân vùng biển tưởng nhớ và tôn thờ 'Đức ngài Cá Ông' linh thiêng, một vị thần mà theo quan niệm của người dân địa phương đã luôn che chở và bảo vệ họ mỗi khi họ ra khơi.
Do đó, ý nghĩa lễ hội Nghinh Ông là cầu mong cho sóng yên biển lặng và mưa thuận gió hòa để mỗi chuyến ra khơi đánh bắt xa bờ của ngư dân đều mang lại thành công với những mẻ cá to đầy, trở về đất liền an toàn và thuận lợi, đồng thời mang lại nhiều niềm vui, may mắn, và cuộc sống an lành, hạnh phúc.

Lễ hội Nghing Ông được diễn ra với rất nhiều nghi thức trang trọng xuyên suốt các ngày diễn ra lễ. Nghi thức sẽ bao gồm phần lễ rước kiệu, phần lễ tế và phần hội. Lễ rước kiệu của Nam Hải Tướng quân đánh dấu bước khởi đầu trong chuỗi các hoạt động lễ hội Nghinh Ông. Nghi thức rước kiệu được tổ chức linh đình và trang trọng, nhằm tái hiện chân dung của Nam Hải Tướng quân xuống thuyền rồng ra biển. Trên đường rước, người dân sống ven biển sẽ tổ chức bày lễ vật, nhang khói để nghênh đón. Ngoài ra, hàng trăm ghe đủ kích thước khác nhau được không gian trí hoa, cờ rực rỡ, hội kèn nhạc điệu nồng, tạo thành cuộc diễu hành rước kiệu thuỷ tướng ra biển rước ông. Đặc biệt, mỗi chiếc ghe đều trang trí hương án và mâm lễ vật, chở theo hàng ngàn người tham dự để hòa mình trong không khí linh thiêng và trang nghiêm. Khi đoàn rước kiệu quay về bến xuất phát, rước ông về lăng ông Thuỷ Tướng (nếu có tại địa phương). Ngay tại bến, các đội múa lân, sư tử và rồng sẽ đợi sẵn để chào đón ông về lăng.

Thông thường, lễ hội Nghinh Ông bao gồm hai phần chính: Lễ rước và Lễ tế theo truyền thống. Lễ tế được tổ chức trang trọng ngay sau lễ rước, tuân theo các nghi thức truyền thống. Các lễ cầu an, xây dựng chầu đại bội, và biểu diễn hát bội diễn ra tại lăng ông Thủy tướng. Trước thời điểm diễn ra lễ hội Nghinh Ông, hàng trăm tàu đánh cá của ngư dân đã được trang trí cờ hoa, được neo đậu dọc theo bến sông. Phần lễ hội bao gồm các nghi thức rước Ông ra biển, với sự tham gia của hàng trăm ghe tàu lớn nhỏ, cùng với các nghi lễ cúng trang trọng. Trong những ngày lễ, những ngôi nhà của ngư dân trở thành điểm hội tụ, nơi họ chia sẻ niềm vui, mời thỉnh lẫn nhau, cũng như chào đón khách từ xa đến tham gia cùng. Các buổi ăn uống, những trò chơi, và những cuộc trò chuyện thân tình diễn ra suốt ngày, tạo nên một không khí lễ hội đậm chất văn hóa, giữ gìn bản sắc thuần phong và mỹ tục sâu sắc của cộng đồng.